«Γουργούθακας (-1208μ) – Το βαθύτερο μέχρι σήμερα γνωστό σπήλαιο τηςΕλλάδας»

Στην περιοχή Ατζινόλακκας των Λευκών Ορέων (κοντά στο χωριό Μελιδόνι του νομού Χανίων, δήμος Φρε) και σε υψόμετρο 1485 μ., βρίσκεται το βαθύτερο μέχρι σήμερα γνωστό σπηλαιοβάραθρο της Ελλάδας, o "Γουργούθακας" με συνολικό βάθος -1208 μ. Η περιοχή παρουσιάζει μεγάλο σπηλαιολογικό ενδιαφέρον καθώς εκτός από τον "Γουργούθακα" υπάρχει πληθώρα άλλων σπηλαίων, όπως το σημαντικό "Μαύρο Σκιάδι", ένα από τα βαθύτερα κατακόρυφα βάραθρα στην χώρα (-342 μ.) καθώς και το 2ο βαθύτερο βάραθρο της χώρας, την "Τρύπα του Λιονταριού" (-1110μ). Εξάλλου, στα Λευκά 'Όρη έχουν καταγραφεί περισσότερα από 1400 σπήλαια - εξαιρετικά μεγάλος αριθμός σε αναλογία με την έκταση του βουνού. Το σπηλαιοβάραθρο "Γουργούθακας" ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά από την Γαλλικη αποστολή "Λευκά Όρη 1981" του SSP (Speleological Society of Plantaurel). Το βάραθρο καταγράφεται στην αναφορά αυτής της αποστολής με κωδικό LO42 αλλά δεν εξερευνήθηκε λόγω της στενής του εισόδου. Στην αναφορά περιγράφεται ως εξής: «φαίνεται να συνεχίζει για 4 μέτρα. Βγάζει βίαιο ρεύμα παγωμένου αέρα»...

To 1990 φτάνει στην περιοχή η Γαλλική ομάδα Speleo Group Catamaran. Η ομάδα αυτή κινείται βασιζόμενη στην αναφορά του 1981. Έτσι εντοπίζει το Γουργούθακα, κάνει διάνοιξη στην είσοδο και κατεβαίνει μέχρι τα -80μ. Με την βεβαιότητα ότι θα είναι το μεγαλύτερο σπήλαιο της αποστολής τους για τα επόμενα χρόνια μαρκάρει την είδοδο με τον κωδικό LOC1 δηλαδή “Λευκά Όρη Catamaran 1”. Η Γαλλική ομάδα αναζήτησε τυχόν τοπική ονομασία για το σπήλαιο μα καθώς η είσοδος ήταν πολύ μικρή δεν υπήρχε κάτι συγκεκριμένο. Οι βοσκοί όταν ρωτήθηκαν είπαν, εκεί «γουργουθιάζει» το νερό ή κάτι τέτοιο και έτσι βγήκε το όνομα «Γουργούθακας». Η ομάδα Catamaran επέστρεψε το 1991 οπότε και συνέχισε την εξερεύνηση μέχρι τα -275μ (στενός μαίανδρος μεταξύ -230 και -330μ) και η προσοχή της ομάδας αποσπάστηκε από το παρακείμενο Λιοντάρι (Τρύπα του Λιονταριού, LOC21) – οπότε το 1992 δεν υπήρξε καμία πρόοδος στο Γουργούθακα.Το 1993 δεν έγινε αποστολή ενώ το 1994 και το 1995 ενώ υπήρξε αποστολή δεν ασχολήθηκαν καθόλου με το Γουργούθακα. Ήταν το 1996 όταν επέστρεψαν και πάλι στο υπό εξερεύνηση σπήλαιο για να φτάσουν στα -500μ μέτρα βάθος και να ασχοληθούν με διανοίξεις στον μαίανδρο (για λόγους ασφαλείας). Το 1997 η εξερεύνηση συνεχίζεται και είναι η πρώτη φορά που εμφανίζονται Έλληνες σπηλαιολόγοι στην αποστολή (Κ.Αδαμόπουλος, Ν. Μητσάκης) ενώ το σπήλαιο φτάνει -860 χαρτογραφημένο, -1000μ εξερεύνηση. Το 1998 γίνεται και η πιο σημαντική αποστολή η οποία θα αποδώσει και το σημερινό βάθος του σπηλαίου (-1208μ) με το οποίο κατατάσσεται ακόμη και σήμερα σαν το βαθύτερο στην χώρα. Η αποστολή αυτή (του 1998) ήταν η πιο οργανωμένη, είχε στηθεί τηλέφωνο μεταξύ της κατασκήνωσης βάσης (LO1) και της κατασκήνωσης στα -700μ εντός του «Γουργούθακα», ενώ ένα ζευγάρι Ελβετών οι οποίοι ζούσαν στην Κρήτη και συνδέθηκαν με την ομάδα του Catamaran μέσα από τα χρόνια, διέθεσαν χρήματα για την μίσθωση ενός ελικόπτερου το οποίο χρησιμοποιήθηκε το 1998 για την μεταφορά των υλικών την αποστολή – μεταξύ των οποίο και το τραπέζι που βρίσκεται σήμερα μέσα στο ΛΟ1 και χρησιμοποιείται από όλες τις μεταγενέστερες αποστολές έκτοτε.

Το ελικόπτερο ήταν μεγάλη βοήθεια καθώς η πρόσβαση στον Ατζινόλακα ήταν πολύ πιο δύσκολη από ότι σήμερα (σήμερα ο δρόμος φτάνει μέχρι τις Χόσσες (πηγή νερού και εκκλησάκι Αγ. Πνεύματος) και από εκεί ακολουθεί πορεία 2.7 χλμ. και 570μ υψομετρική διαφορά) Τότε ο δρόμος σταματούσε πολύ χαμηλότερα και χρειαζόταν περίπου 1 ώρα μέχρι την πηγή. Πέρα από την δυσκολία πρόσβασης αξίζει να σημειωθεί ότι στον Ατζινόλακκα ένα από τα προβλήματα διαβίωσης είναι το πόσιμο νερό. Γι' αυτό το λόγο πραγματοποιούνταν συχνές καταβάσεις στο σπηλαιοβάραθρο (με το όνομα Κέραμος ή LO23) απ' όπου σε βάθος 60 μ. αντλούνταν ποσότητες νερού για τις αποστολές όλα αυτά τα χρόνια (από το 1981 όποτε και εξερευνήθηκε το LO23)

Μετά την εξερεύνηση του 1998 Έλληνες σπηλαιολογοι (ΣΕΛΑΣ-ΣΠΟΚ) επιχείρησαν να επαναλαβουν την εξερεύνηση το 1999 καταφέρνοντας να φτάσουν μέχρι τα -985μ Χρειάστηκε μια ακόμη αποστολή του ΣΕΛΑΣ το 2001 για να γίνει εφικτή η κατάβαση / επανάληψη από Έλληνες για πρώτη φορά. Εκτοτέ – πέραν μιας μάλλον αποτυχημένης προσπάθειας Τσέχων μέχρι τα -600μ - δεν γνωρίζουμε άλλη αποστολή να έχει επαναλάβει το σπήλαιο μέχρι σήμερα (2016)

Χαρακτηριστικό του «Γουργούθακα» είναι τα μεγαλειώδη πηγάδια του και οι άκρως εντυπωσιακοί καταρράκτες του, ειδικά στα χαμηλότερα επίπεδα του. Η θερμοκρασία του είναι σταθερά στους 6 βαθμούς ενώ το ρεύμα αέρα στην είσοδο είναι πραγματικά εντυπωσιακό. Το βάραθρο ξεκινά με ένα κατακόρυφο τμήμα 230 μέτρων το οποίο αρχικά εξελίσσεται με μικρά πηγάδια – όχι ιδιαίτερα ευρύχωρα μέχρι τα -60μ ενώ από εκεί και μέχρι τα -230μ οι διαστάσεις μεγαλώνουν (10-15 μέτρα διάμετρο). Ακολουθεί ο μαίανδρος μεταξύ -230 και -330μ ο οποίος είναι – όπως αναφέρθηκε - σχετικά στενός. Στο τέρμα του ένα πηγάδι 155μ. (με ένα μονοκόμματο τμήμα 105 μέτρων περίπου και διαμετρο περίπου 10-12 μέτρα – εντυπωσιαζει. Στον πάτο του πηγαδιού αυτού σταμάτησε η εξερεύνηση το 1996 καθως εκεί σχεδον ξεκινά το πιο εντυπωσιακό από τα πηγάδια του Γουργούθακα το Ρ.208. Το πηγάδι αυτό εξελίσεται με μια διατομή 8 μέτρων περίπου και προς το τέλος του οι διαστάσεις γίνονται 60 Χ 25 μέτρα στα οποία κατεβαίνεις στην ουσία μέσα σε μια τεράστια αίθουσα / διάκλαση. Η κατάβαση αυτή με το σκοινί δίνει μια αίσθηση αιώρησης στο κενό. Αφού πατήσει κανείς εκεί η παρουσία τρεχούμενου νερού είναί πλέον μόνιμη, χειμώνα – καλοκαίρι. Στο σημείο αυτό το σπήλαιο διακλαδίζεται και οι σπηλαιολόγοι κινούνται οριζόντια περπατώντας στο δάπεδο τις μεγαλειώδους αυτής αίθουσας.

Το ρεύμα αέρα στην είσοδο του Γουργούθακα. Φωτογραφία από την αποστολή του 2001

Το ένα παρακλάδι γίνεται μαίανδρος και καταλήγει σε σιφώνι σε βάθος -720μ. Το άλλο παρακλάδι στρίβει δεξιά κατηφορίζοντας και εκεί υπάρχει τόπος για την κατασκήνωση των σπηλαιολόγων. Από μια μικρή οπή η εξερεύνηση συνεχίζεται με μικρότερες και πάλι διαστάσεις αλλά μόνιμη πλέον ροή νερου το οποίο σχηματίζει μικρούς καταρράκτες τους οποίους οι σπηλαιολογοι κατεβαίνουν όπως είναι φυσικό με σκοινιά. Σε βάθος -830μ το νερό πολλαπλασιάζεται λόγω μιας εισροής νερού. Αν κάποιος ανέβει ανάποδα την εισροή συναντά έναν πολύ όμορφο καταρράκτη 10-12 μέτρων (καταρράκτης «Marcel»).

Το βάραθρο συνεχίζει με μικρούς καταρράκτες και μετά τα -1000 μέτρα βάθος το τοπίο αλλάζει: δύο υπέροχα πηγάδια διαδοχικά, ο «Σάμουελ» (55 μέτρων ύψους) και η «Εύα» (64 μέτρων ύψους) είναι πραγματικά εντυπωσιακά. Ειδικά στο πρώτο το νερό σχηματίζει καταρράκτη και ο σπηλαιολόγος κατεβαίνει με το σκοινί κάτω από το νερό χωρίς να βρέχεται στα πρωτα μέτρα γιατί με την ορμή του το νερό σχηματίζει έναν κρουνό που το οδηγεί σχεδόν στο κέντρο του πηγαδιού. Τα ονόματα των πηγαδιών δεν είναι τυχαία, αποδόθηκαν από τους Γάλλους στη χαρτογράφηση για να τιμήσουν / ευχαριστήσουν το ζευγάρι Ελβετών που έγιναν χορηγοί για το ελικόπτερο που τόσο βοήθησε την αποστολή του 1998. Ακολουθεί ένα σχετικά οριζόντιο τμήμα με μικρή κλίση και ροή νερού – σαν ένα μικρό ποτάμι το οποίο φτάνει στο τελικό πηγάδι 9 μέτρων και το μεγαλειώδες σιφόνι (μικρή υπόγεια λίμνη) σε βάθος -1208μ 

Κ.Αδαμόπουλος: "Η πιο πάνω σύντομη ιστορική αναδρομή και περιγραφή του μοναδικού αυτού σπηλαιοβαράθρου - του "Γουργούθακα" βασίζεται στην αναφορά του 1981 (από το SSP), στην έκθεση της αποστολής του 1998 (LEVKA1998, GS Catamaran), στην αναφορά του 2008 (GS Catamaran) και σε προσωπική εμπειρία τόσο από τα χρόνια της Γαλλικής εξερεύνησης (1997) όσο και από τις Ελληνικές αποστολές του 1999 και 2001".